Wat is de relatie tussen social media en persoonlijkheidsstoornissen? Welke overeenkomsten zijn er met social media en de dynamiek in een omgeving van huiselijk geweld? Laten we het hebben over intimidatie en aandachttrekkerij op social media en hoe zij in verband staan met vaak zorgelijke persoonlijkheidsstoornissen.
In de tijd voor het web werkte de sociale omgeving rondom een individu als een begrenzer voor ongewenste uitingen. Met de komst van het internet is dat veranderd: elk idee, iedere uiting van gedrag, hoe vreemd of hoe fout dan ook, kan op het web op bijval rekenen. Voor iedere wens of overtuiging is er een community.
Social media versterkt de ‘positive feedback loop’ van mensen die het met je eens zijn, gesteund door algoritmes en features waarmee je meningen die je niet bevallen van je berichtenmuur weert.
Als je een open persoonlijkheid hebt en niet erg meegaand bent, dan heb je in zo’n omgeving de neiging om narcistische trekken te krijgen, omdat er niemand om je heen is om je te begrenzen. Alle regulering voor mensen met deze eigenschappen moet van buitenaf komen, omdat ze zichzelf intern niet kunnen reguleren. Social media belonen de mensen met deze kenmerken extra en verwijdert de begrenzing in zijn geheel.
Social media stimuleren narcistische eigenschappen
Narcisme, emotionele instabiliteit, woedeaanvallen in het openbaar: ze nemen toe, vooral onder studenten. In hoeverre stimuleren, beschouwen en genereren social media theatrale persoonlijkheidsstoornissen en overdreven melodramatisch gedrag in ons allemaal?
Social media laat ons op een kunstmatige manier communiceren: het haalt de context weg door de manier waarop het medium is ontworpen, het verwijdert de tone-of-voice aangezien je vaak alleen maar aan het typen bent, en je zit niet in een kamer mensen te lezen dus je krijgt hun lichaamstaal niet te zien.
Het geeft gemakkelijk toegang tot ‘merk ik’ en is zo opgezet dat het gedijt op grote emoties. Zelfs de aardigste mensen die nooit hun geduld verliezen, worden gepusht door deze media. Dat kan ertoe leiden dat goede mensen zich plotseling gedragen als slechte mensen.
Het kan mensen helpen die een slechte dag hebben. Maar het is zonder twijfel de levensader van narcistisch geneigde mensen.
De overeenkomst van op social media gebruikte tactieken met huiselijk geweld dynamiek
Als je het gevoel begint te krijgen dat er in jouw sociale kringen, online en offline, dezelfde tactieken worden gebruikt als die gebruikelijk zijn in gezinshuishoudens waarin er sprake is van huiselijk geweld, dan is dat geen toeval.
De mensen die deze eigenschappen hebben, gebruiken op social media tactieken waarmee zij anderen manipuleren of intimideren. Tactieken die gemakkelijk opschalen in de virtuele wereld: “We kunnen je niet direct aan, maar we kunnen je wel achter de schermen uitschakelen.”. Als je terugdenkt aan je tienerjaren, dan weet je waarschijnlijk hoe dat werkt.
Dit soort verwrongen dynamiek, het gebrek aan emotionele controle, de narcistische uitbuiting, het hoort ook bij een huiselijk geweld dynamiek en het heeft zich in een alarmerende mate naar het openbaar verspreidt.
Cancel-cultuur is niets anders dan sociale moord. Het is uitsluiten. Oeroud menselijk gedrag. Wanneer mensen worden gemeden, wordt hen hun morele status ontnomen, hun identiteitsgevoel.
Een journalist krijgt te horen: “Hé, je probeert deze persoon schade toe te brengen, je probeert deze persoon te cancellen!”. Maar vervolgens komt die journalist in de publiciteit om te zeggen dat de kritiek hem of haar een posttraumatische stressstoornis heeft bezorgd. Het is een omkering van slachtoffer en dader, die we ook zien in huiselijk geweld dynamiek, waarbij de dader het huiselijk geweld goed probeert te praten, door het slachtoffer ervan de schuld te geven.
Projectie van je eigen trauma op de wereld
Veel mensen projecteren hun slechte ervaringen op de wereld: “Ik had een slechte ervaring met mijn vader, daarom zijn alle mannen slecht.” Projectie is iets dat alle mensen doen, maar het is de afgelopen tien jaar zo populair geworden, dat we nu klinische, disfunctionele niveaus van narcisme ervaren.
We zien het terug als een projectie van interne woede op andere mensen, maar ook als een overdreven slachtoffersignalering om ‘deugdpunten’ te scoren.
En je kunt ermee verdienen
Je kunt een merk voor jezelf opbouwen door slachtoffer te zijn, en veel mensen hebben dat gedaan. Slachtoffer zijn kan zich ook uitbetalen in iets anders dan geld: ‘narcistisch kapitaal’, een term die afkomstig is uit de verslavingszorg. Je krijgt een hunkering en vervolgens word je high van de aandacht.
En het geeft je sociale status: hoe meer slachtoffer je bent, hoe hoger je op de symbolische hiërarchie ladder staat. Voor veel mensen is die maatschappelijke aandacht, aantrekkelijker dan het geld.
Concreet: welke persoonlijkheidseigenschappen zijn er en hoe herken je de kenmerken in jezelf en in anderen?
De Duistere Drie, oftewel de ‘Dark Triad’, klinkt als een Suske & Wiske stripboek, maar het is toch echt een theorie die stelt dat er drie persoonlijkheidseigenschappen zijn, die samen bepaalde problemen veroorzaken in het maatschappelijke leven: narcisme, psychopathie en machiavellisme. De ‘Dark Tetrad’ is een recente uitbreiding van de Dark Triad en omvat vier persoonlijkheidskenmerken: narcisme, machiavellisme, psychopathie en nu sadisme. Elk van deze eigenschappen heeft verschillende kenmerken die bijdragen aan schadelijk en uitbuitend gedrag.
Ze openbaren zich niet noodzakelijkerwijs als zijnde Cluster B-persoonlijkheidsstoornissen. Vaak zijn de eigenschappen minder extreem en hierdoor minder snel te herkennen. De ‘Duistere Drie’, nu de ‘Duistere Vier’, schaart de eigenschappen onder het gemeenschappelijke persoonlijkheidskenmerk ‘antagonisme’, oftewel een lage meegaandheid.
1. Narcisme
We onderverdelen in feite twee soorten narcisme: de vorm waar je waarschijnlijk het meest mee bekend bent, heeft kenmerken als: dominant, arrogant, anderen willen uitbuiten en exhibitionisme.
De tweede variant is een vorm van narcisme die we vaak niet herkennen en heeft kenmerken als: verlegen, wantrouwend, een onstabiel stemming en overdreven zelfkritisch. Onderzoek rondom de Duistere Drie richt zich voornamelijk op de eerste vorm van narcisme.
2. Psychopathie
Psychopathie overlapt in sommige opzichten met narcisme. We zien daar kenmerken als: het schenden van sociale normen, ongevoeligheid, gebrek aan empathie, impulsiviteit, onverantwoordelijk gedrag, oppervlakkige charme, manipulatief en een oppervlakkige affectie.
Vrijwel iedereen met psychopathie zou vanuit klinisch perspectief in aanmerking komen voor de diagnose antisociale persoonlijkheidsstoornis, maar slechts enkele mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis, zouden in aanmerking komen voor de categorie psychopathie.
Psychopathie past ook in de Duistere Drie, maar we hebben het in dit geval over een spectrum, helemaal tot aan de klinische psychopathie.
3. Machiavellisme
Machiavellisme komt niet veel voor in de klinische literatuur, maar we zien het wel terug in informatie over carrières: manipulatief zijn, ongevoeligheid, op een negatieve manier doelgericht zijn en een goede mate van impulsieve controle hebben. Dat maakt het anders dan psychopathie en asociaal gedrag in de vorm van fraude en bedrog.
Machiavellisme wordt niet als een klinisch concept beschouwd. Het zijn eigenschappen die bij elkaar problemen vormen, die een negatieve invloed hebben op omgevingen zoals de werkplek. Je ziet ze bijvoorbeeld terug in: slecht leiderschap of een lage productiviteit.
Machiavellisme zou eventueel ook onder psychopathie kunnen vallen. De Duistere Drie gaat dus niet per se over persoonlijkheidsstoornissen, maar over kenmerken die op een speciale manier samen lijken te komen om problemen te creëren.
4. Sadisme
Sadisme is nieuw toegevoegd aan de Dark Triad, waardoor de Dark Tetrad is ontstaan. Sadistische individuen ontlenen plezier aan het toebrengen van pijn, lijden of vernedering aan anderen. Onlineplatforms kunnen een vruchtbare voedingsbodem zijn voor cyberpesten, intimidatie en trollen.
Cluster B persoonlijkheidsstoornissen: de extremere vormen
Als we het hebben over psychische aandoeningen, denken de meeste mensen aan bijvoorbeeld: ernstige depressie, angst, obsessieve compulsieve stoornis (OCD) en wellicht schizofrenie. Persoonlijkheidsstoornissen zouden echter kunnen worden gezien als een ander soort geestesziekten.
Over het algemeen kun je een persoon die lijdt aan een depressie of angst, zien als een persoon met een soort donkere aura. Dat maakt het niet prettig om bij die persoon in de buurt te zijn. Maar het komt en gaat, en het kan worden behandeld. Persoonlijkheidsstoornissen zijn echter niet zo. Het zijn stoornissen van persoonlijkheid, van karakter.
Het zijn ingesleten, disfunctionele manieren, waarop je op de lange termijn over jezelf en over anderen bent gaan denken en met andere mensen bent gaan omgaan. Ze gaan niet weg en blijven dus consistent aanwezige factoren in alle verschillende onderdelen van je leven.
De stoornissen zijn misschien niet bij iedereen hetzelfde, maar we hebben het hier over fundamentele karakterproblemen, die van invloed zijn op hoe we omgaan met andere mensen en die helaas erg resistent zijn tegen behandeling. We scharen deze persoonlijkheidsstoornissen onder de ‘Cluster B persoonlijkheidsstoornissen’.
De Cluster B persoonlijkheidsstoornissen:
- Borderline persoonlijkheidsstoornis
- Narcistische persoonlijkheidsstoornis
- Histrionische persoonlijkheidsstoornis
- Antisociale persoonlijkheidsstoornis (sociopathie of psychopathie)
Dit zijn zeer overdreven en grillige persoonlijkheidsstoornissen. Emotionele ontregeling en uitbuitend gedrag, zelfs naar je eigen kinderen toe. Dit soort kenmerken komen dan ook regelmatig voor bij mensen met achtergronden van huiselijk geweld, maar ze zijn op de een of andere manier viraal gegaan.
Hoeveel mensen hebben er eigenlijk een persoonlijkheidsstoornis?
Ons onvermogen om onze emoties te reguleren, ons gebrek aan zelfrespect: de pathologische mensen die deze problemen consequent en in extreme mate hebben, merken niet altijd dat zij deze eigenschappen hebben. Maar hoeveel mensen hebben nu werkelijk een volwaardig persoonlijkheidsstoornis?
Alle persoonlijkheids- of geestesziekte kenmerken gaan over menselijke eigenschappen. We hebben er allemaal een beetje van. Een deel ervan is gezond, een deel niet. We hebben het in deze context echter over overdaad.
In de literatuur zien we statistieken van ergens onder de 10% van alle mensen. Er moeten meer mensen zijn die de diagnose kunnen krijgen en er zullen er nog meer zijn die worden aangemoedigd om de bijbehorende kernmerken te vertonen.
Pas op voor emotionele vampiers
Even stilstaan bij de gedachte dat er een samenzwering tegen je aan de gang is, is geen teken dat je gek bent. Maar veel dingen waarvan mensen denken dat het complotten zijn, zijn geen complotten. Vaak zit er een kern van waarheid in: “Het systeem is tegen mij”, “ik word gediscrimineerd.” Maar de uitleg zal te simplistisch en emotioneel ontregeld zijn.
Het zullen vaak voorspelbare patronen zijn, in de manier waarop dingen op elkaar reageren en bepaalde uitkomsten produceren. Aantrekkelijke ideeën die bepaalde belangen dienen, en bij voorkeur het soort mensen aantrekken die bewust of onbewust de dynamiek uitbuiten, voor hun eigen sociale of monetaire winst.
Als je aandacht wilt, als je wilt dat er een verhaal over je wordt geschreven, als je wilt dat je tweet viraal gaat, dan moet je slachtofferschap claimen: iemand zei iets tegen je dat racistisch was, iemand zei iets tegen je dat transfobisch was, iemand respecteerde je ‘pronouns’ (voornaamwoorden) niet…
Het niveau van belediging dat aan deze dingen wordt gegeven is buitensporig en het lijkt erop dat we cultureel zijn geconditioneerd om daar mild op te reageren.
Er is ons verteld dat we aardige mensen moeten zijn, fatsoenlijk en ethisch. Het woord ‘veroordelen’ heeft een negatieve connotatie gekregen, net als het woord ‘discriminatie’. Het is bijna onmogelijk om deze woorden in hun oorspronkelijke betekenis te gebruiken, omdat mensen denken dat het slecht is om mensen te discrimineren. Maar het vermogen om mensen te onderscheiden is gewoonweg noodzakelijk.
Zwart-wit denken is heel verleidelijk als we bang zijn, en typerend voor de denkstijl van de borderline-persoonlijkheid: “Ik haat je, verlaat me niet.” Het bewegen tussen deze uitersten is typerend voor borderline, en het is vaak ook hoe we over politiek praten.
Ook cult-denken is Cluster B: autoritair, ouderlijk denken, alle elementen zijn aanwezig. Op social media hebben we echter geen charismatische leider nodig. Als mensen daar bang zijn, dan klampen ze zich vast aan een groepsidentiteit.
Wat als je deze eigenschappen herkent?
Aannemen dat mensen aan de andere kant van de tafel moreel gebrekkig zijn is absurd. En we maken kleine dingen groter dan nodig is: een kenmerk van histrionische borderline. Is het niet beter om gewoon te stoppen met labelen, om te voorkomen dat we onszelf gedragsverwachtingen opdringen?
We hebben genormaliseerde persoonlijkheidsstoornis-stijlrelaties. We juichen ze toe en bevestigen ze actief: “Ik ga dit hoe dan ook zeggen, want ik ben [x]!”, en hoe melodramatischer je stemgeluid, hoe meer applaus je krijgt.
Luister om dit gedrag te voorkomen veel naar mensen die van jou verschillen, voer lange gesprekken met ze, stel jezelf langdurig bloot aan verschillende standpunten. Zodat je alle nuances meekrijgt, zodat je de tijd neemt om andere manieren van begrijpen te leren, om jezelf zo de kans te geven om betere verbindingen te leggen en op een gezonde manier kritisch te denken.
Je bent niet gek als je het opmerkt
Valt jou op dat iemand om je heen anders reageert dan je zou verwachten? Wanneer je je realiseert dat je partner, of vriend, een Cluster B-persoonlijkheidsstoornis heeft, praat dan met andere mensen die zich in jouw situatie bevinden. Lees over Cluster B-persoonlijkheidsstoornissen, verdiep je in de slachtoffers die huiselijk geweld hebben overleefd. Zo krijg je meer duidelijkheid over de gedeelde kenmerken en dynamiek. Zoek professionele hulp als je dat nodig hebt.
Je bent niet de vreselijke persoon die het heeft laten gebeuren, op de manier waarop de persoon die jou heeft beledigd het heeft gesteld. Dat is de belangrijkste ’takeaway’ om hieruit mee te nemen.
Is Twitter schadelijk? En hoe ga je om met de cancel-cultuur, als ze jou willen cancellen?
References:
Dutch Trimbos Institute (Nemesis Trends in Dutch)
NEMESIS: ’the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study’. NEMESIS is a national study of the mental health and well-being of adult Dutch people. The aim of the study is to determine how often mental disorders occur and what the differences are between groups in the population. This is established with structured interviews at the participants’ homes.
Book ‘Toxic Positivity: Keeping It Real in a World Obsessed with Being Happy’ – published 2022, author Whitney Goodman
“No More FOMO: Limiting Social Media Decreases Loneliness and Depression.” – Journal of Social and Clinical Psychology 37, no. 10 (December 2018) https://doi.org/10.1521/jscp.2018.37.10.751
“Associations Between Time Spent Using Social Media and Internalizing and Externalizing Problems Among US Youth.” – JAMA Psychiatry 76, no. 12 (December 1, 2019) https://doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2019.2325
“Social media use and anxiety in emerging adults.” – J Affect Disord. 2017 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27723539/
“Trait Anxiety and Social Media Fatigue: Fear of Missing Out as a Mediator.” – Psychol Res Behav Manag. 2021, Volume 14 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8488036/
“Selfie-Viewing and Facial Dissatisfaction among Emerging Adults: A Moderated Mediation Model of Appearance Comparisons and Self-Objectification.” – Int J Environ Res Public Health. 2020 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC7013747/
“Connecting in Times of Crisis: Eye Contact | Nurture Science Program” – Nurture Science Program https://nurturescienceprogram.org/connecting-despite-crisis-eye-contact/
“Association between social media use and depression among U.S. young adults.” – Depress Anxiety. 2016 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26783723/
“Social Media and Depression Symptoms: a Meta-Analysis.” – Res Child Adolesc Psychopathol. 2021 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33404948/
“A Majority of Teens Have Experienced Some Form of Cyberbullying.” – Pew Research Center: Internet, Science & Tech. 2022 https://www.pewresearch.org/internet/2018/09/27/a-majority-of-teens-have-experienced-some-form-of-cyberbullying/
“Suicide Risk in Emerging Adulthood: Associations with Screen Time over 10 years” – Journal of Youth and Adolescence https://link.springer.com/journal/10964